Nr 9/ 2017

RÉSUMÉ : Cet article présente, dans une perspective critique et analytique, l’essentiel des découvertes  qui ont été  faites ces quinze dernières années pour ce qui regarde l’œuvre de Jean Potocki. Il y est aussi fait mention des textes qui ont très probablement existé, mais que l’on n’a toujours pas retrouvés. Cet inventaire est aussi l’occasion de proposer une réflexion sur la question plus générale de la totalité d’une œuvre telle qu’elle est construite aux différentes périodes de sa réception. S’agissant plus spécifiquement de Jean Potocki, c’est la question de l’œuvre en mouvement, sans cesse recommencée sous de nouveaux avatars qui est particulièrement mise en évidence.

MOTS-CLÉS : archives, enquête, histoire de la réception, manuscrits, transmission du texte, voyages

RÉSUMÉ : Jean Potocki séjourna à Łańcut à trois reprises au moins, mais derrière cette fréquentation du château, qui pourrait paraître faible, ce sont les relations qu’il entretiendra avec la propriétaire des lieux, la princesse Élisabeth Lubomirska, née Czartoryska (1736-1816), qui méritent d’être étudiées. Elles commencent quand Jean Potocki épouse Julia, fille de la princesse, et se poursuivront jusqu’en 1814, soit quelques mois avant la mort de l’écrivain. Les relations qui se devinent derrière les correspondances familiales sont complexes, excessives, oscillant de la haine la plus féroce à l’affection la plus ambiguë. Néanmoins, la princesse prendra soin de l’éducation des deux fils de Jean et Julia, leur léguant entre autres biens le château de Łańcut.

MOTS-CLÉS : Łańcut, Isabel Lubomirska, Julie Lubomirska, correspondances, famille de Potocki

RÉSUMÉ : Cet  article  étudie  le motif  du livre  et d’autres  supports  d’écriture  dans le Manuscrit trouvé à Saragosse. Il examine le livre d’objet matériel et culturel en combinant des perspectives empruntées de la critique littéraire et de l’histoire du livre, pour montrer que le Manuscrit constitue un répertoire particulièrement riche en représentations littéraires des fonctions, usages et valeurs du livre à la fin du XVIIIe  siècle. Si le roman potockien thématise la transmission des discours, il témoigne également d’une  conscience  aiguë de  la  diversité  des  valeurs  culturelles  attachées  à  l’objet, ainsi que de la dualité du livre, à la fois comme objet matériel et comme véhicule ou symbole du discours. On verra aussi que le l’objet-livre joue un rôle central dans le développement des intrigues du roman, revêtant avant tout une fonction relationnelle et sociale.

MOTS-CLÉS : livre, lecture, lecteur, symbole, accessoires de théâtre, objet relationnel, bibliothèque

RÉSUMÉ : Dans cet article, Émilie Klene propose de considérer le roman de Jean Potocki comme un manuel de jeu et d’interroger le rapport de l’activité ludique à la liberté. Á partir des caractéristiques du jeu établies par Schiller, Huizinga, Caillois, Duflo, elle montre que le Manuscrit trouvé à Saragosse met en place, sous couvert d’un jeu de l’Oie, un jeu autrement plus complexe, celui du « on dirait que ». En acceptant de se soumettre au contrat ludique, les participants troquent leur liberté naturelle contre une liberté nouvelle, de type spinoziste, inventée par les règles mêmes du jeu de faux semblant. Cette liberté acquise dans l’espace de la Sierra Morena est en effet bien proche du conatus, c’est-à-dire le désir, l’appétit, la puissance d’exister. Le jeu proposé au héros lui offre la possibilité d’augmenter sa puissance d’agir en s’intégrant à la dynamique du monde, autrement dit au jeu des causes et des effets qui ne cessent de s’engendrer les uns les autres dans les récits.

MOTS-CLÉS : distraction, caractère ludique, jeu de société sur un tableau, règles du jeu, carte, figurines, l’Oie

RÉSUMÉ : Les rapports de Jan Potocki avec le théâtre ne sont devenus évidents qu’assez récemment.  Sa carrière d’auteur dramatique  commence  en quelque  sorte à  nouveau dans les années 1950, après la découverte, dans des circonstances exceptionnelles, d’un exemplaire du Recueil de Parades représenté es sur le théâtre de Łańcut dans l’année 1792. Traduites en polonais, les Parades ont paru en août 1958 dans la revue Dialog. Quelques mois plus tard, Roger Caillois, les a publié dans la revue parisienne Le Théâtre populaire (1959, no 34) en langue originale. La première représentation scénique des Parades en version polonaise a eu lieu en novembre 1958 à Varsovie et, au printemps 1959, elles étaient jouées avec un grand succès au Festival du Théâtre des Nations à Paris. Ce succès a assuré à l’oeuvre dramatique de Potocki, une carrière internationale.

MOTS-CLÉS : Pologne, France, XVIIIe siècle, théâtre de société, Jean Potocki

STRESZCZENIE: Artykuł ten przedstawia w kontekście krytycznym i analitycznym kwintesencję odkryć dokonanych w ciągu ostatnich piętnastu lat w zakresie dzieł Jana Potockiego. Czyni również wzmiankę o tekstach, które prawdopodobnie istniały, lecz ciągle jeszcze nie zostały odnalezione. Ten katalog daje też okazję do przemyśleń bardziej ogólnych na temat całości dzieła, tego, jak jest konstruowane w różnych okresach jego recepcji. Jeśli chodzi w szczególności o Jana Potockiego, jego dzieło jest w ciągłym ruchu, przechodzi nowe metamorfozy, a jednocześnie jest w specyficzny sposób uwidaczniany.

SŁOWA KLUCZOWE: archiwa, kwerendy, historia recepcji, rękopisy, transmisja tekstu, podróże

STRESZCZENIE: Jan Potocki przebywał w Łańcucie co najmniej trzykrotnie, lecz odwiedzanie zamku mogłoby się wydawać nieistotne – na przeanalizowanie zasługują jego relacje z właścicielką siedziby, księżną Elżbietą Lubomirską, z domu Czartoryską (1736-1826). Związek ten rozpoczyna się, kiedy Jan Potocki poślubia Julię, córkę księżnej, i trwa aż do roku 1814, czyli aż do kilku miesięcy przed śmiercią pisarza. Relacje, które ujawnia rodzinna korespondencja są złożone, ekstremalne, oscylują od najdzikszej nienawiści do najbardziej nieśmiałego uczucia. Jednakże księżna zatroszczy się o edukację dwóch synów Jana i Julii, zostawiając im w testamencie, między innymi, zamek w Łańcucie.

SŁOWA KLUCZOWE: Łańcut, Izabela Lubomirska, Julia Lubomirska, korespondencja, Potoccy

STRESZCZENIE: Wielokrotnie nakreślano geografię Rękopisu znalezionego w Saragossie. Nie mniej ważna w powieści jest topologia pionowa. Świat podziemia spełnia tam czworaką funkcję: malowniczą, społeczną, ekonomiczną i symboliczną. Wymiar pionowy, zarówno w sensie topologicznym, jak i historycznym tworzy kręte schodki, które pozwalają przejść z jednego świata do drugiego, ze społeczeństwa jawnego do tajnego, z teraźniejszości do przeszłości. Ta powieściowa wyobraźnia idzie w parze z ówczesnym powstaniem geologii, mineralogii i tworzeniem szkół górniczych w całej Europie. Można porównać rolę ukrywania się u Potockiego do metafor kopalń u romantyków niemieckich.

SŁOWA KLUCZOWE: świat podziemia, sensy wertykalne, symbolika schodów, kopalnie

STRESZCZENIE: Artykuł ten zawiera analizę motywu książki i innych dokumentów pisarskich w Rękopisie znalezionym w Saragossie. Bada książkę jako przedmiot materialny i kulturowy, aby udowodnić, że powieść Potockiego stanowi katalog obfitujący szczególnie w literackie przedstawienia funkcji, zwyczajów i wartości książki końca XVIII wieku. Z jednej strony, powieść Potockiego ukierunkowuje transmisję dyskursu, a z drugiej – świadczy o wyraźnej świadomości odnośnie do zróżnicowania wartości kulturowych związanych z przedmiotem, o dwoistości książki, zarówno jako przedmiotu materialnego, jak i nośnika lub symbolu dyskursu. Autor wskazuje też na to, że książka-obiekt odgrywa główną rolę w intrygach powieści, wypełniając przede wszystkim funkcję relacyjną i społeczną.

SŁOWA KLUCZOWE: książka, lektura, czytelnik, symbol, rekwizyt teatralny, przedmiot relacyjny, biblioteka

STRESZCZENIE: W tym artykule autorka proponuje potraktować powieść Jana Potockiego jako podręcznik do gry i rozpatrzyć stosunek ludycznej zabawy do wolności. Wychodząc od reguł gry ustanowionych przez Schillera, Huizingę, Caillois, Duflo, autorka udowadnia, że Rękopis znaleziony w Saragossie wprowadza, pod przykrywką gry Gęś, inną grę, bardziej złożoną, „na niby”. Uczestnicy zgadzają się podporządkować ludycznemu kontraktowi, wymieniają swoją naturalną wolność na nową, typu Spinozy, wymyśloną przez same zasady gry w „na niby”. Wolność ta, zdobyta w przestrzeni Sierra Morena, jest bardzo zbliżona do kategorii „conatus”, czyli pragnienia, apetytu, mocy istnienia. Gra zaproponowana bohaterowi oferuje mu możliwość powiększenia mocy sprawczej poprzez włączenie się w dynamikę świata, czyli mówiąc inaczej w grę przyczyn i skutków, które nieustannie wzajemnie się wywołują w opowieściach na kartach książki Potockiego.

SŁOWA KLUCZOWE: zabawa, ludyczność, gra planszowa, reguły gry, mapa, figury, Gęś

STRESZCZENIE: Dość niedawno odkryto związki Jana Potockiego z teatrem. Jego kariera jako autora dramatycznego rozpoczyna się, w pewnym sensie, na nowo w latach pięćdziesiątych, po odkryciu, w niezwykłych okolicznościach, egzemplarza Zbioru parad przedstawionych w teatrze w Łańcucie w roku 1792. Po przetłumaczeniu na język polski Parady zostały opublikowane w czasopiśmie „Dialog” w sierpniu 1958 r. Kilka miesięcy później Roger Caillois wydał je w paryskim czasopiśmie „Teatr ludowy” („Le the´aˆtre populaire”) (1959, nr 34) w języku oryginału. Pierwsza prezentacja sceniczna Parad po polsku odbyła się w listopadzie 1958 r. w Warszawie, a wiosną 1959 r. zostały z dużym sukcesem zagrane w Paryżu w The´aˆtre des Nations. Powodzenie to zapewniło drama- tycznej twórczości Potockiego międzynarodową karierę.

SŁOWA KLUCZOWE: Polska, Francja, wiek XVIII, teatr prywatny, salon Izabeli Lubomirskiej, Łańcut, Jan Potocki

STRESZCZENIE: Analiza porównawcza trzech wariantów polskiego przekładu powieści Jana Potockiego Rękopis znaleziony w Saragossie, sygnowanego nazwiskiem Edwarda Chojeckiego: wydania oryginalnego (1847), w opracowaniu Lorentowicza (1917), oraz pod redakcją Kukulskiego (1956). Analizę poprzedza krótkie przypomnienie genezy powieści. Według rozpoznania Franc¸ois Rosseta i Dominique’a Triaira istnieją trzy wersje powieści, z lat 1794, 1804 i 1810. Autorka rozważa też, jak można dzisiaj tłumaczyć klasykę, opowiadając się za wyborem formy pośredniej, wyzbytej nadmiernej stylizacji. W konkluzji zaznacza, że ponowiony przekład nie wykluczy ani nie unieważni poprzedniego, lecz będzie z nim współistniał, podobnie jak we Francji współistnieją obecnie trzy edycje powieści: Rogera Caillois (1958), Rene´ Radrizzaniego (1989) oraz dwie wersje powieści 1804 i 1810 w opracowaniu Rosseta i Triaire’a.

SŁOWA KLUCZOWE: teoria przekładu, translatologia, historia języka, stylizacja, rękopis, Edmund Chojecki, edycje tłumaczeń

STRESZCZENIE: Artykuł podejmuje refleksję nad stosunkiem Jana Potockiego do polskiej państwowości. Ukształtowany w duchu kosmopolitycznym krajczyc koronny zaangażował swoje pióro w dzieło naprawy Rzeczypospolitej podjęte w dobie Sejmu Wielkiego. Trzeci rozbiór zniechęcił go jednak do wcześniej podjętych zaangażowań i skłonił do podjęcia służby dla cara. Rozstrzygnięcia wymagają motywy tak nagłej zmiany nastawienia: wyrachowanie, determinizm historyczny, a może ścisłe łączenie patriotyzmu z przywiązaniem do własności?

SŁOWA KLUCZOWE: patriotyzm, Jan Potocki, własność, Rosja, Polska, rozbiory, propaganda

STRESZCZENIE: Przedmiotem artykułu jest wielojęzyczność w ostatnich powieściach Szczepana Twardocha ujęta w perspektywie aparycji językowej. Naturalnym terenem działania tego, poddawanego teraz sprawdzeniu, narzędzia badawczego jest środowisko utworów odznaczających się gwarową odmiennością lub innojęzycznością. W przypadku Dracha Sz. Twardocha wasserpolski (gwara śląska) przekracza granice stylizacji literackiej, zajmując samodzielne miejsce w domyślnej, czyli polskiej logosferze powieści. Do paralelizmu śląsko-polskiego dołącza się coraz samodzielniejsza niemczyzna. W obydwu tych odniesieniach dla polszczyzny: wasserpolskim i niemieckim, nie znajdujemy w powieści zewnątrztekstowego tłumaczenia, choć autor stosuje zastępcze strategie wewnętrznego rozwiązania tej innojęzyczności (peryfrazy, powtórzenia narracyjne już w mowie udającej zależność). Aparycja językowa zaznacza swoją odrębność na tle stylistyki literackiej, mającej duże osiągnięcia choćby w zakresie dialektologii filmowej czy literackiej. Podstawowa różnica polega na całkowitym odejściu w perspektywie językowoaparycyjnej od genetycznej identyfikacji podstaw czy wzorca stylizacyjnego.SŁOWA KLUCZOWE: aparycja językowa, stylistyka, gwara śląska, wasserpolski, język niemiecki, Szczepan Twardoch

STRESZCZENIE: Przedmiotem artykułu jest omówienie występujących po roku 1989 zjawisk językowych, które nie zyskują na ogół aprobaty szczególnie użytkowników średniego i starszego pokolenia, na przykładach: 1. form adresatywnych pani/ panie plus imię, występujących w kontakcie bezpośrednim, 2. wulgaryzmów używanych przez młode pokolenie w kontakcie bezpośrednim i pośrednim internetowym, 3. ujawniania własnej prywatności i intymności w kontakcie internetowym. Celem artykułu jest próba odpowiedzi na pytanie, czy coraz częstsze występowanie wymienionych zjawisk można wyjaśnić dążeniem młodego pokolenia do tworzenia z interlokutorami wspólnoty komunikacyjnej.SŁOWA KLUCZOWE: formy adresatywne pani / panie plus imię, wulgaryzmy, prywatność w Internecie

STRESZCZENIE: Artykuł dotyczy form kontaktu z osobami z głęboką, wieloraką niepełnosprawnością uniemożliwiającą komunikację werbalną, wynikającą z chorób lub uszkodzeń mózgu. Autorki prezentują narzędzia do oceny reaktywności sensorycznej i opisują zasady stymulacji wielozmysłowej tej grupy pacjentów. Zasady terapii logopedycznej zaprezentowane w artykule stanowią adaptację amerykańskiego modelu „Insite” dotyczącego usprawniania dzieci z głębokimi deficytami ruchowymi i sensorycznymi, utrudniającymi kontakt słowny. Tekst ilustruje konieczność transdyscyplinarnej współpracy logopedy z personelem medycznym, neuropsychologiem, fizjoterapeutą oraz opiekunami tych osób.SŁOWA KLUCZOWE: logopedia, terapia, zespół transdyscyplinarny, stymulacja, komunikacja prewerbalna

STRESZCZENIE: Celem tego artykułu jest pokazanie (w wyniku szczegółowych badań logopedyczno-psychologicznych) zróżnicowanych i jednocześnie przenikających się uwarunkowań postępujących zaburzeń komunikacji językowej u kilkunastoletniej pacjentki. Prawdopodobnym patomechanizmem w tym przypadku są wzajemnie powiązane organiczne zaburzenia motoryczne (na skutek dystonii), emocjonalne i poznawcze. W kompleksowej terapii psychologiczno-logopedycznej należy uwzględnić działania ukierunkowane na kompensację narastających dysfunkcji oraz na spowalnianie progresji objawów zaburzeń poprzez m.in. relaksację i udzielanie pacjentce wsparcia psychicznego.SŁOWA KLUCZOWE: dystonia, dyzartria, rozwój poznawczy, narracja, zaburzenia neurorozwojowe, uszkodzenia neurologiczne, komunikacja, ruch, język