Nr 7/ 2015

ABSTRAKT: Informacja zawsze była traktowana jako towar pilnie poszukiwany. Ale dzisiejsza zależność mediów od wszechobecnych mechanizmów marketingowych jest bezprecedensowa. Marketing rozumiany jest tutaj nie tylko jako zestaw działań i narzędzi optymalizacji zysku, ale szerzej, jako schemat odniesienia dostarczający reguł redefiniowania znaczeń oraz wyznaczający dyskursywne praktyki działania. Pojęcie skuteczności zysku redefiniowane jest nie jako umiejętność osiągania celu merkantylnego, ale w aspekcie performatywnym jako umiejętność oddziaływania i popierania własnego punktu widzenia i pozyskiwania czytelników jako klientów. Dążenie do perswazyjnego oddziaływania na odbiorcę, do jego pozyskiwania dla racji nadawcy, warunkowana jest zasadą uwodzenia odbiorcy i uatrakcyjniania informacji za wszelką cenę. Stawia to pod znakiem zapytania zasadę obiektywności i informacyjności tekstów medialnych. SŁOWA KLUCZOWE: dyskurs publiczny, nadawca, odbiorca, informacja, marketing, perswazja.

ABSTRAKT: Demagogiczny typ krytyki zawsze opiera się na manipulacyjnej (sofistycznej i erystycznej) argumentacji oraz na manipulacji wrażeniami, nastrojami i emocjami. Tendencyjna, jednostronnie negatywna interpretacja zastępuje merytoryczną i wyważoną analizę cudzych wypowiedzi lub działań w kategoriach bilansu pozytywów i negatywów. Ale taktyki demagogicznej krytyki są zróżnicowane pod względem poziomu uproszczenia lub wyrafinowania oraz zakładanego horyzontu umysłowego odbiorców. Demagogiczna krytyka może przybierać formę prostacką (prymitywną), konwencjonalną (rytualistyczną), okazjonalno-koniunkturalną, dystyngowaną (wyszukaną w formie), licytacyjną oraz rozliczeniową. SŁOWA KLUCZOWE: demagogia, krytyka, manipulacja, akredytacja, dyskredytacja, taktyka.

ABSTRAKT: Artykuł przedstawia nową na gruncie polskim i światowym propozycję metodologiczną badania „mowy nienawiści”, polegającą na tym, by do definicji opisu wykorzystać teorię relewancji Dana Sperbera i Deidre Wilson. W artykule przedstawia się zakres pojęcia „mowy nienawiści” i wyodrębnia ją spośród zjawisk podobnych. Krytycznie omawia się propozycje definicyjne i metodologiczne przyjmowane w polskich badaniach. Wreszcie, formułuje się definicję „mowy nienawiści” odwołującą się do relewancji jako najkorzystniejszego dla odbiorcy stosunku wysiłku kognitywnego do osiągniętych korzyści poznawczych: definicyjne dla mowy nienawiści staje się to, że jest zachowaniem ostensywnym, optymalne przetwarzanie którego wymaga przywołania przesłanek dyskryminujących grupę atakowaną. Przy takiej definicji inne wyznaczniki mowy nienawiści, przywoływane w literaturze, sprowadzalne są do szczegółowych przypadków realizowania cechy definicyjnej. SŁOWA KLUCZOWE: mowa nienawiści, teoria relewancji.

ABSTRAKT: Celem niniejszej pracy jest zbadanie różnych sposobów przedstawiania mowy nienawiści w polskich mediach. Analiza archiwów „Gazety Polskiej Codziennie” i „Gazety Wyborczej” wykazała, że oba dzienniki przedstawiają to zjawisko w odmienny sposób. Dziennikarze „GW” bronią ofiar mowy nienawiści a agresję językową najczęściej przedstawiają jako wstydliwą i niebezpieczną przypadłość polskiej debaty publicznej. Natomiast teksty publikowane w „GPC” sugerują, że omawiane zjawisko jest sztucznie wykreowanym problemem liberałów, a jeśli w ogóle istnieje, to ofiarami nienawistnego języka są przede wszystkim zwolennicy prawicy. Artykuł ten ma na celu zwrócić uwagę na manipulacyjny charakter używania terminu mowa nienawiści. W celu poprawienia jakości debaty publicznej, proponuje rozszerzenie badań z zakresu aksjolingwistyki na obszar nienawistnych słów. SŁOWA KLUCZOWE: mowa nienawiści, mowa wrogości, hate speech, Gazeta Wyborcza, Gazeta Polska Codziennie.

ABSTRAKT: Tekst poświęcony został analizie nieetycznych zabiegów językowych stosowanych w ramach tzw. dyskusji smoleńskiej. W szkicu omówione zostały: kłamstwo, atak personalny i etykietkowanie, nieuczciwa aluzja, arbitralne użycie wyrazu i ukryta petitio principii, zabieg imputacji, a także manipulacyjnie opracowane porównanie i metafora. Z analizy wynika, że tocząca się dyskusja nie wpisuje się w dialog społeczny. Katastrofa smoleńska zaczęła funkcjonować jako pretekst do walki ideologicznej, w której (nasze) wartości ścierają się z (ich) antywartościami. Przeświadczenie o tym, że jedynie zdecydowana, gwałtowna reakcja jest w stanie uratować akceptowany i jedynie słuszny porządek świata, prowadzi do częstego łamania zasad etyki słowa. SŁOWA KLUCZOWE: etyka słowa, aluzja, imputacja, etykietkowanie, atak personalny, manipulacja, petitio principii, erystyka, Smoleńsk

ABSTRAKT: Tekst poświęcony jest strategiom komunikacyjnym i dyskursywnym wykorzystywanym przez obie strony konfliktu wokół spektaklu Golgota Picnic. Analizie zostały w nim poddane zarówno sposoby autoprezentacji uczestników sporu oraz deprecjacji strony przeciwnej, jak i strategie argumentacyjne stosowane przez przedstawicieli obu stron sporu i całościowe definicje sytuacji, jakie są przez nich tworzone i narzucane innym. Opierają się one przede wszystkim na podziale, wykluczeniu i walce. Na materiał badawczy złożyły się teksty prasowe publikowane w tygodnikach społeczno-politycznych oraz dziennikach i na związanych z nimi portalach internetowych, a także komentarze internautów zamieszczone pod tekstami poświęconymi przedstawieniu. SŁOWA KLUCZOWE: Golgota Picnic, strategia komunikacyjna, wykluczenie, deprecjacja, dehumanizacja, wróg, dogmatyzm, wartości, etykietkowanie.

ABSTRAKT: Celem artykuł jest przestawienie pewnego fragmentu poglądów i ocen, które kształtują moralne, prawne, polityczne, deontologiczne, cywilizacyjne (kulturowe) aspekty rozumienia zjawiska klauzuli sumienia. Spór o wolność sumienia, który został odnotowany w wysokonakładowych czasopismach o tematyce społeczno-politycznej i społeczno-kulturalnej, pokazał, że jest on obciążony sposobem postrzegania świata, który zależy od perspektywy poznawczej, a więc przekonań naukowych, pozanaukowych, metafizycznych czy światopoglądowych. To dowodzi, że klauzula sumienia nie jest zagadnieniem łatwym, nie daje się jednoznacznie wyjaśnić i uporządkować. Ideologizacja klauzuli sumienia w dyskusji publicznej nadała ważność rozumienia sumienia. Ukazała, że jest to spór o to, co jest moralne albo gdzie się znajdują granice danej normy. SŁOWA KLUCZOWE: aksjologizacja, aspekty znaczeniowe, dyskurs, etos, etyka społeczna, ideologia, ideologizacja, ład społeczno-moralny, moralność społeczna, wartości.

ABSTRAKT: Artykuł dotyczy odnoszących się do Kościoła nieetycznych metafor, które są obecne w prasie opiniotwórczej. Jako materiał źródłowy posłużyły wszystkie wydania czasopism o podobnym nakładzie: „Polityki” i „W Sieci”, które ukazały się w 2013 r. Pojawiające się w nich metafory to KOŚCIÓŁ TO KORPORACJA, MONARCHIA, PARTIA POLITYCZNA, POLSKA (NARÓD), ŻYCIE KOŚCIOŁA TO SHOW TELEWIZYJNY, KSIĄDZ TO CHWAST i OKUPANT. Analiza zebranych cytatów wykazała, że w obu tygodnikach w odniesieniu do Kościoła używa się obraźliwych metafor, które stanowią przykład łamania zasad etyki słowa oraz akt manipulacji odbiorcą. W „W Sieci” używa się ponadto mowy pozornie zależnej. Celem tego zabiegu jest m. in. wyśmianie strony przeciwnej i włożenie w jej usta obraźliwych słów skierowanych w Kościół. Analiza materiału pozwala również sądzić, że we współczesnej prasie istnieją dwa obrazy Kościoła. Jeden z nich przedstawia Kościół jako korporację czy partię polityczną dążącą do władzy. Drugi zaś utożsamia Kościół z państwem, polemikę z nim traktując jako zagrożenie dla tradycji czy rodziny. SŁOWA KLUCZOWE: metafora, etyka słowa, Kościół, czasopisma.

ABSTRAKT: Celem artykułu jest przegląd wybranych strategii mowy przytaczanej i problemów etycznych, które może pociągać za sobą ich stosowanie w tekstach dziennikarskich. Zdaniem autorki zjawiska mowy przytaczanej są dyskursywnym odbiciem relacji dominacji i podporządkowania aktorów społecznych. Na przykładach zaczerpniętych z tekstów prasowych autorka pokazuje, że z racji pełnionej przez mowę przytaczaną funkcji – odzwierciedlania nierównego statusu uczestników komunikacji i swoistego sprawowania władzy – użycie tej strategii dyskursywnej wymaga szczególnej „przezorności etycznej”. Wymóg ten dotyczy wszystkich omawianych form mowy przytaczanej. Wynika on, po pierwsze, z możliwości zmiany wymowy cytowanych elementów za sprawą samej ich rekontekstualizacji; po drugie, z możliwości arbitralnego doboru elementów charakterystycznych dla idiolektu cytowanego mówcy i dla sytuacji towarzyszącej jego wypowiedzi; po trzecie, z problemów związanych z mimetyzmem mowy przytaczanej. SŁOWA KLUCZOWE: mowa przytaczana, etyka, rekontekstualizacja, mowa pozornie zależna, mowa pozornie niezależna, didaskalia narracyjne, verba dicendi, wysepka tekstowa.

ABSTRAKT: Artykuł jest poświęcony zagadnieniu stereotypowości w opracowaniach leksykograficznych rozumianej jako utrwalanie w słowniku takich jednostek językowych (leksykalnych lub tekstowych), które stanowią reprezentacje stereotypu. Podstawę do refleksji na ten temat stanowią całościowe kwerendy słownikowe dwóch sowników ogólnych języka polskiego w zakresie werbalizacji stereotypów matki. Celem przeprowadzonych analizy, jest uzyskanie odpowiedzi na pytania: w jakiej formie stereotypy mogą być i są utrwalane w słownikach?, jaka jest rola stereotypów w słownikach?, jakie może być oddziaływanie stereotypowości słownikowej na użytkowników opracowań leksykograficznych i z jakimi konsekwencjami dla jakości i funkcjonalności słowników wiąże się odnotowywanie w nich werbalizacji stereotypów? SŁOWA KLUCZOWE: słownik jako tekst, stereotypy w słowniku, leksykograficzna stereotypizacja matki.

ABSTRAKT: Cel artykułu to omówienie językowych środków ewaluacji stosowanych zarówno w dwóch listach: liście Przedstawicielek Ruchu Społecznego Kongres Kobiet do Jego Świątobliwości Papieża Franciszka, oraz Liście pasterskim Episkopatu Polski na Niedzielę Świętej Rodziny 29 XII 2013 r., jak i w wybranych publikacjach im towarzyszących. Artykuł koncentruje się na wykazaniu konkretnych środków językowych służących wyrażeniu wartościowania i oceny. Są to głównie środki leksykalne, w tym ekspresywizmy – zarówno implicytne, jak głupota, bezradność, ideologia, jak i eksplicytne, jak postępak czy użyte metaforycznie żałosny cyrk, ale także środki składniowe, takie jak pytania retoryczne, zdania wykrzyknikowe czy nagromadzenia epitetów. SŁOWA KLUCZOWE: językowe sposoby ewaluacji, środki leksykalne, środki składniowe, metafora, list Kongresu Kobiet do Jego Świątobliwości Papieża Franciszka, List pasterski Episkopatu Polski.

ABSTRAKT: Artykuł ten jest próbą odpowiedzi na pytanie: w jakich „nienawistnych kategoriach” opisywano feminizm i w jaki sposób wykorzystuje się te etykiety do opisywania genderyzmu? Etykietowanie jest tu analizowane w kategoriach Wittgensteinowskiej gry językowej. Takie etykiety, jak m.in.: bolszewizm, komunizm, ateizm, totalitaryzm, nazizm, marksizm, stalinizm, zostały przeniesione z pola feminizm na pole gender. Kiedy zmieniało się pole gry, zmieniał się sposób konceptualizacji i funkcje językowych etykiet. Przeniesione na pole gender nabierały illokucyjnej mocy groźby. Stawały się skutecznym narzędziem budowania antagonizmów. I na jednym, i na drugim polu etykiety te były narzędziem symbolicznego wykluczenia i stygmatyzacji. W językowej grze w etykiety nie ma wygranej. Uczestnicy tej gry tracą możliwość porozumienia i dialogu. SŁOWA KLUCZOWE: gra językowa, etykieta językowa, perswazja, manipulacja.

ABSTRAKT: Artykuł ten – posługując się Wittgensteinowską kategorią gry językowej – mówi o tym, jak gracze, którzy zostali „potraktowani etykietami”, próbują je odklejać. Usuwaniu etykiet przyklejonych do gender służą takie posunięcia jak: neutralizowanie nienawistnych konotacji związanych z etykietami ideologia i marksizm, zaklejanie etykiet innymi etykietami – albo tymi z repertuaru przeciwnika (stalinizm, totalitaryzm, komunizm), albo dopiero wprowadzanymi do gry (liberalizm, średniowiecze, kontrreformacja, antysemityzm), odesłanie „ideologicznej” etykiety do lamusa, ośmieszanie, wykpiwanie i parodiowanie etykiet polpotyzm, łysenkizm, faszyzm, nazizm, bolszewizm. W językowej grze, w której etykiety stają narzędziem walki, obie strony raz jeszcze tracą możliwość porozumienia i dialogu. SŁOWA KLUCZOWE: gra językowa, językowa etykieta, etykietowanie.

ABSTRAKT: Mansplaining to sytuacja swoistej dominacji mężczyzny– najczęściej w sferze publicznej – nad rozmawiającą z nim kobietą. Ten stosowany w różnych kulturach rodzaj strategii komunikacyjnej narzuca rozmówczyni rolę podrzędną, sprowadzającą się często do odbioru treści. Mężczyzna przyznaje sobie natomiast rolę eksperta, niezależnie od poziomu wiedzy, na temat będący przedmiotem dyskusji. Jest wszechwiedzącym specjalistą, przemawiającym, tłumaczącym zawiłości świata. Tematem rozważań mogą być zarówno sprawy związane z polityką i doświadczeniami kobiecymi, jaki i inne elementy otaczającej rzeczywistości czy kultury, które publicznie podawane są refleksji. Z tych spotkań wyłania się obraz mainsplainera jako osoby bezwzględnie wierzącej w prymat męskiego doświadczenia i męskiej wiedzy. Z tego wywodzi się bezpośrednio stosowana strategia komunikacyjna, która służy pouczeniu kobiety, poinstruowaniu, co powinna, a czego nie powinna myśleć czy robić. Poziom kompetencji rozmówczyni jest nieważny, a często w toku dyskusji deprecjonowany. Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie głównych aspektów zjawiska na podstawie tekstów, których autorkami są kobiety z różnych kultur, co wskazuje na powszechność występowania zjawiska mansplainingu. SŁOWA KLUCZOWE: mansplaining, strategia komunikacyjna, socjolingwistyka.

ABSTRAKT: Celem artykułu jest przedstawienie gry z etyką słowa, toczącej się między nadawcami, którymi są twórcy reklam, a odbiorcami, czyli konsumentami oraz pokazanie, że w nadawaniu i odbiorze reklamy mamy do czynienia z interakcją, która wyróżnia się szczególnymi właściwościami: grą z uczuciami, z prawdą i kłamstwem, ze stereotypami, z wartościami. Stroną pozorującą kontakt w reklamie są reklamotwórcy, niejako z założenia niewchodzący w bezpośrednią relację z zbiorowym odbiorcą (konsumentami). Odbiorca reklamy wchodzi w interakcję z nadawcą poprzez swoje działanie (zainteresowanie, podjęcie decyzji czy wreszcie nabycie reklamowanego produktu). SŁOWA KLUCZOWE: etyka słowa, reklama, nadawca, odbiorca, konsument, stereotypy, wartości, język.

ABSTRAKT: Tekst jest poświęcony zagadnieniom związanym ze współczesnym językiem funkcjonującym w mediach, zwłaszcza w chętnie oglądanych cyklicznych show, produkowanych na obcych licencjach. Jednym z nich jest Top Model, który posłużył jako przykład wykorzystywania języka, dostosowywania warstwy werbalnej programu do realizowania przyjętych przez producenta celów. Warstwę językową Top Model 4 poddano pragmatycznojęzykowej analizie, kolejno: określono cele nadawcy i uczestników, wyodrębniono wykorzystywane mechanizmy językowe w warstwach narracyjnej i dialogowej, uzupełniono o istotne informacje płynące z (kon)sytuacji komunikacyjnej, skonfrontowano teoretyczne założenia programu ze sposobami ich realizacji. W wyniku badań ustalono, iż w warstwie narracyjnej świadomie buduje się mit programu, dążąc do przekonania odbiorcy o wyjątkowości show i doniosłości podejmowanych w nim działań. W spontanicznych działaniach językowych ujawnia się dysonans między kreacją świata a rzeczywistością. W bezpośrednich interakcjach nie przestrzega się norm etykietalnych (np. przez stosowanie lekceważących, pogardliwych wyrażeń), etycznych (np. przez deprecjonowanie, instrumentalne traktowanie człowieka). Uzasadnienie tego typu działań wiąże się z analizą pozajęzykowych kontekstów, np. postmodernizmu, zachodniej mody kulturowej. W efekcie dochodzi się do wniosku, że tego typu programy nie tylko przejmują obce wzorce (licencje), ale także narzucają pewne modele postępowania, kreowania ludzkich postaw i wartości (do czego nawiązuje metaforyczny tytuł artykułu). SŁOWA KLUCZOWE: etyka, etykieta, język mediów, narracja medialna, manipulacja, interakcja werbalna

ABSTRAKT: Prezentowane w niniejszym artykule analizy wpisują się w nurt badań nad zagadnieniem etyki słowa we współczesnym dyskursie publicznym. Obszarem, który stanowi przedmiot obserwacji, jest komunikacja w marketingu, a konkretnie – profesjolekt marketerów. Problematyka (nie)etycznych zachowań językowych w branży marketingowej była dotychczas rozważana w literaturze lingwistycznej przede wszystkim na podstawie reklam. Natomiast język marketingowej grupy zawodowej opisano w znikomym stopniu. Przedstawione w artykule uwagi i spostrzeżenia dotyczą następujących kluczowych zagadnień: 1) profesjolekt marketerów jest wewnętrznie zróżnicowany, co ma swoje przełożenie również na etyczny wymiar tego profesjolektu; 2) w komercyjnych sytuacjach komunikacyjnych język specjalistów od marketingu ulega etycznej dewaluacji; 3) instrumentalne traktowanie człowieka w świecie marketingu wyraża się w badanym profesjolekcie z dużym natężeniem, a uprzedmiotowienie człowieka jest nierzadko komunikowane wprost; 4) paradoks etyczny w marketingu polega m.in. na tym, że człowiek jest dehumanizowany, a marki – personalizowane. SŁOWA KLUCZOWE: etyka słowa, marketing, profesjolekt, marketer.

ABSTRAKT: We współczesnym stosunku ludzi do zwierząt widać głęboką sprzeczność. Z jednej strony szybki rozwój nauk przyrodniczych daje dostęp do wiedzy, która stopniowo unieważnia antropocentryczną wizję świata, zaciera nieprzekraczalną dotąd granicę między ludźmi a innymi zwierzętami i każe myśleć o ich życiu jako o wartości samej w sobie. Z drugiej zaś strony, mamy do czynienia z przedmiotowym traktowaniem zwierząt i wykorzystywaniem ich na niespotykaną w historii skalę. Aby zniwelować powstały w ten sposób dysonans poznawczy, ludzie używają rozmaitych zabiegów językowych, które pozwalają im usprawiedliwić bądź ukryć przemoc wobec zwierząt lub przynajmniej osłabić poczucie winy, jakie mogłoby wyniknąć z nazwania rzeczy po imieniu. SŁOWA KLUCZOWE: antropocentryzm, leksyka, przemoc, zwierzęta.