Nr 10/ 2018

STRESZCZENIE: W artykule przedstawiono dzieje logopedii warszawskiej od początków XIX wieku do czasów najnowszych. Historia ta ogranicza się – zwłaszcza w odniesieniu do okresu ostatniej ćwierci XX w. i pierwszego piętnastolecia XXI w. – do dwóch uczelni: Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Ograniczenie to autorzy opracowania uzasadniają tym, że właśnie te dwie uczelnie miały decydujący wpływ na rozwój logopedii współczesnej w Polsce w przeszłości, a także zachowały znaczny wpływ na ten rozwój współcześnie. Autorzy przedstawiają osoby, które tworzyły podwaliny polskiej logopedii: ks. dra Jakuba Falkowskiego, Jana Siestrzyńskiego, dra Władysława Ołtuszewskiego, prof. Maria Grzegorzewską, prof. Jana Baudouina de Courtenay, prof. Tytusa Benniego, prof. Halinę Koneczną, prof. Stanisława Skorupkę, prof. Halinę Mierzejewską, dr Irenę Styczek i inne uczestniczące w ten lub inny sposób w tworzeniu się interesującej ich dziedziny nauki i działalności praktycznej. Podkreślają wartość współpracy między uczonymi z Uniwersytetu Warszawskiego i Akademii Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej (wcześniej: Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej). Przedstawiają też rozwój studiów logopedycznych na obu uczelniach oraz dorobek naukowy w zakresie logopedii.

SŁOWA KLUCZOWE: logopedia, historia logopedii warszawskiej, kształcenie logopedów w UW, kształcenie logopedów w PIPS/WSPS/APS, badania mowy i języka

W niniejszym tekście autorka zawiera prezentację wyników i wniosków płynących z interdyscyplinarnego logopedyczno-psychologicznego badania osób z chorobą Parkinsona bez cech otępienia. Autorka opisuje obraz zaburzeń komunikacyjnych i językowych występujących u badanych osób. Podkreśla przydatność jakościowo-ilościowych analiz zachowań językowo-komunikacyjnych. Wskazuje na wielopoziomowe i wielofunkcyjne uwarunkowania zaburzeń w komunikacji werbalnej u chorych z łagodnymi deficytami neuropoznawczymi. Akcentuje przenikanie się uwarunkowań psychologicznych i somatycznych oraz konieczność ich uwzględnienia w pracy logopedycznej z osobami z PD. Dostrzega rolę połączeń podkorowo-korowych w regulacji zachowań językowych i komunikacyjnych.

SŁOWA KLUCZOWE: logopedia, psychologia, choroba Parkinsona, zaburzenia emocjonalne, łagodne deficyty neuropoznawcze, zaburzenia motoryczne, zaburzenia językowo-komunikacyjne

STRESZCZENIE: W artykule zaprezentowano studium przypadku pacjentki cierpiącej na zanik wieloukładowy, czyli przewlekłą, postępującą chorobę zwyrodnieniową układu nerwowego. Celem badań było zauważenie i opisanie objawów tej choroby, które łączyły cechy ataksji móżdżkowej i zespołu parkinsonowskiego. Najważniejsza była jednak charakterystyka językowego funkcjonowania chorej, która wykazała obecność zaburzeń oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych właściwych dyzartrii. W oparciu o definicje dyzartrii, stadium choroby pacjentki oraz jej zaawansowany wiek sformułowano cel postępowania terapeutycznego jako jak najdłuższą możliwość swobodnego komunikowania się z otoczeniem. Terapia logopedyczna zawierała ćwiczenia usprawniające pracę narządów artykulacyjnych, poprawiające jakość oddechu, fonacji, artykulacji oraz prozodii. Przebieg, intensywność i efektywność spotkań została opisana w artykule.

SŁOWA KLUCZOWE: dyzartria, parkinsonizm, studium przypadku, terapia logopedyczna, zanik wieloukładowy, zespół móżdżkowy

STRESZCZENIE: W artykule przedstawiono przypadek pacjentki ze zdiagnozowaną depresją, u której wystąpiła również niepłynność mówienia o charakterze patologicznym. Zaburzenia płynności mówienia nie należą do typowych objawów klinicznych w zespołach depresyjnych, jednak w omawianym przypadku niepłynna mowa wydaje się mieć bezpośredni związek z depresją pacjentki. Opisane objawy niepłynności przypominają jąkanie, ale nie mieszczą się w znanych rodzajach tego zaburzenia. W przytaczanym przypadku terapia logopedyczna przyniosła pozytywne rezultaty zarówno dla mowy, jak i dla stanu psychicznego pacjentki. Uzyskane dane wskazują na zasadność prowadzenia dalszych badań nad występowaniem zaburzeń płynności mówienia w depresji.

SŁOWA KLUCZOWE: depresja, jąkanie, niepłynność mówienia, zaburzenia depresyjne, zaburzenia płynności.

STRESZCZENIE: Artykuł przedstawia studium przypadku pacjenta z dysfagią ustno- -gardłową spowodowaną zwyrodnieniem kręgosłupa w odcinku szyjnym C3–C4. Pacjent zgłosił się Kliniki Otolaryngologii WUM we wrześniu 2016 roku z narastającymi od 10 lat zaburzeniami połykania o nieznanej etiologii. Po wykluczeniu podłoża neurologicznego i gastrologicznego dysfagii, chory został zakwalifikowany do oceny klinicznej, endoskopowej (FEES – Fiberoptic endoscopic examination of swallowing) i wideofluoroskopowej (VFSS – Video Fluoroscopic Swallowing Study) połykania. Artykuł przedstawia postępowanie zastosowane w przypadku tego pacjenta.

SŁOWA KLUCZOWE: dysfagia ustno-gardłowa, zaburzenia połykania, wideofl uoroskopia, MBS, VFSS, FEES, zmodyfi kowane badanie połykania z barytem.

STRESZCZENIE: Przedmiot artykułu stanowi charakterystyka nowych typów pierwotnej afazji postępującej: mieszanego, anomicznego i dynamicznego, które nie znalazły się w międzynarodowych kryteriach diagnostycznych PPA, jakie opublikowano w 2011 roku. Na podstawie literatury afazjologicznej autorka prezentuje przykładowe kryteria diagnostyczne nowych wariantów ze wskazaniem na różnicowanie z PPA logopeniczną, agramatyczną i semantyczną. Jej celem jest przedstawienie przykładowego modelu ścieżki diagnostycznej w przypadku wszystkich omówionych w artkule rodzajów PPA, z nawiązaniem do algorytmu diagnozy M.-M. Mesulama i in. z 2012 roku oraz modelu R. Vandenberghe’a z 2016 roku.

SŁOWA KLUCZOWE: pierwotna afazja postępująca, wariant dynamiczny, logopeniczny, agramatyczny, semantyczny, anomiczny, mieszany, afazja dynamiczna

STRESZCZENIE: Osoby dotknięte afazją, często wycofują się z życia rodzinnego, społecznego oraz zawodowego z powodu problemów z komunikacją. Jedną z wielu pomocy, która poprawia zdolność posługiwania się językiem przez osoby z afazją, jest grupowa terapia afazji oparta na zasadach tworzenia dyskursu. W terapii dyskursem istotę stanowi komunikacyjny wymiar tworzonych wypowiedzi a grupa pomaga wypracować umiejętności funkcjonowania w życiu codziennym i pokazuje, że pomimo trudności w formułowaniu wypowiedzi wartościowa komunikacja jest możliwa. Artykuł przybliża ogólne założenia prowadzenia grupowej terapii afazji opartej na zasadach tworzenia dyskursu.

SŁOWA KLUCZOWE: afazja, terapia afazji, grupowa terapia afazji, dyskurs w afazji

STRESZCZENIE: Zasadniczym zagadnieniem poruszanym w opracowaniu jest ocena wyników próby sprawdzającej funkcjonowanie kinestezji artykulacyjnej dla sprecyzowania diagnostycznego rozpoznania logopedycznego nieprawidłowości w rozwoju mowy i języka u dzieci. W praktyce logopedycznej przyjmuje się, że próba ta pozwala na potwierdzenie lub też wykluczenie mózgowego patomechanizmu tych zaburzeń.

SŁOWA KLUCZOWE: diagnoza logopedyczna, kinestezja artykulacyjna, analiza jakościowa, analiza ilościowa, interpretacja wyników

STRESZCZENIE: Słowotwórstwo odgrywa istotną rolę w rozwoju językowym i poznawczym dziecka, bowiem umiejętność interpretacji formacji słowotwórczych, a także aktywne wykorzystanie znajomości reguł tworzenia derywatów, to najważniejsze przejawy kompetencji językowej na poziomie leksykalnym. W polskiej literaturze przedmiotu brak jest badań kompetencji słowotwórczych dzieci z niepełnosprawnością intelektualną. Celem artykułu jest interpretacja lingwistyczna wybranych nazw narzędzi uzyskanych od trójki dzieci w wieku 7 lat. Będę chciała zwrócić uwagę przede wszystkim na sposób istnienia konstrukcji słowotwórczych w świadomości językowej dziecka z niepełnosprawnością intelektualną, dziecka z pogranicza normy w porównaniu z dzieckiem w normie oraz na fakt, czy nowo powstałe wyrazy utworzone są zgodnie z istniejącymi w języku polskim wzorcami słowotwórczymi, czy też od tych wzorców odbiegają.

SŁOWA KLUCZOWE: niepełnosprawność intelektualna, słowotwórstwo, nazwy narzędzi, kompetencje słowotwórcze

STRESZCZENIE: Częstotliwość wystąpienia zaburzeń ze spektrum autyzmu znacząco wzrasta wśród dzieci wychowywanych zarówno w jednojęzyczności, jak i dwujęzyczności. Wielu rodziców, jak również specjalistów pracujących z dziećmi dwujęzycznymi z autyzmem może mieć obawy dotyczące wpływu dwujęzyczności na rozwój mowy dziecka z ASD. W niniejszym artykule przedstawiono przegląd literatury porównującej rozwój dzieci jedno- i dwujęzycznych z ASD. Autorka omawia implikacje dla praktyki logopedycznej oraz opisuje roczną terapię dziecka z autyzmem wychowywanego w dwujęzyczności.

SŁOWA KLUCZOWE: dwujęzyczność, terapia dwujęzycznego dziecka z zaburzeniem rozwoju, metoda krakowska, technika programowania języka, Gesty artykulacyjne, Symultaniczno-Sekwencyjna Nauka Czytania®

STRESZCZENIE: W psychologicznych badaniach nad narracją daje się zauważyć wyraźny kierunek poszukiwań: od analiz struktur syntaktycznych, poprzez badania makro i mikrostruktury narracji do badań nad psychicznymi uwarunkowaniami recepcji i generowania narracji, związanych podejściem poznawczym. W prezentowanych badaniach nawiązujemy do tego ostatniego kierunku badań i skupiamy się na relacjach między poziomami reprezentacji poznawczej (ukrytym i jawnym) a kompetencją narracyjną. Badaniami objęto grupę 103 dzieci w wieku 3, 5 i 7 lat. Reprezentację poznawczą testowano za pomocą rysunku (poziom ukryty) oraz rozpoznawania narracji wśród innych form wypowiedzi i rozmowy z dzieckiem na temat narracji (poziom jawny). Przejawem kompetencji narracyjnej było swobodne opowiadanie dziecka. Uzyskane wyniki wykazały istotne zmiany rozwojowe zachodzące w reprezentacji poznawczej zarówno na poziomie ukrytym, jak i jawnym. Stwierdzono także pozytywną korelację między jawnym poziomem reprezentacji a kompetencją komunikacyjną. Można zatem powiedzieć, że okres średniego dzieciństwa to czas ważnych przemian rozwojowych w wiedzy o narracji i umiejętnościach jej tworzenia.SŁOWA KLUCZOWE: narracja, kompetencja narracyjna, reprezentacja poznawcza

STRESZCZENIE: W niniejszym artykule przedstawiamy koncepcję i przykłady zastosowania logopedycznego narzędzia terapeutycznego pod nazwą fonologiczny alfabet obrazkowy (FAO). Jego autorką była doc. dr Maria Przybysz-Piwko, językoznawca i logopeda, wieloletni pracownik naukowo-dydaktyczny Wydziału Polonistyki UW. Samodzielne testowanie i doskonalenie tego narzędzia zajęło pomysłodawczyni kilkanaście ostatnich lat. Prace te nie zostały zakończone, przerwała je bowiem przedwczesna śmierć autorki w 2016 r. Narzędzie nie doczekało się też całościowego opisu. Na podstawie artykułów i rozdziałów w monografiach autorstwa M. Przybysz-Piwko oraz pozostawionych przez nią prezentacji multimedialnych i notatek, w których cząstkowo prezentowała FAO, dokonujemy rekonstrukcji tego narzędzia oraz jego opisu. Szczególny nacisk kładziemy na niesformułowane wprost – a niezwykle ważne dla osób chcących się posłużyć tym narzędziem – zasady doboru materiału językowego do ćwiczeń. W końcu także przedstawiamy, opracowane na bazie pozostawionych przez autorkę publikacji i innych materiałów, propozycje przykładowych ćwiczeń do pracy z dziećmi z deficytem fonologicznym oraz dzieci bez takiego deficytu.SŁOWA KLUCZOWE: fonologiczny alfabet obrazkowy, świadomość fonologiczna i fonemowa, nauka czytania i pisania, dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu

STRESZCZENIE: Artykuł prezentuje fragment badań realizowanych w ramach projektu badawczego: Problem dysleksji wśród młodzieży i dorosłych. Jego struktura obejmuje krótkie wprowadzenie w tematykę badawczą oraz analizę wyników w obszarze współwystępowania dysleksji rozwojowej i zaburzeń mowy u uczniów kończących edukację w sześcioklasowej szkole podstawowej. Z badań wynika, że oba zjawiska występują u 24% badanych uczniów, a u 88% uczniów z dysleksją rozwojową obserwujemy zaburzenia mowy głównie w postaci zaburzeń artykulacji.SŁOWA KLUCZOWE: dysleksja rozwojowa, zaburzenia mowy, diagnoza, terapia, rozwój, badanie, edukacja

STRESZCZENIE:  Celem artykułu jest pokazanie zależności między modelem lateralizacji ręki i oka a poziomem kompetencji fonologicznej uczniów drugiej klasy szkoły podstawowej. Do badania umiejętności fonologicznych wykorzystałam test Nieznany język Marty Bogdanowicz [2011]. Badałam wpływ skrzyżowanej i nieustalonej lateralizacji na poziom sprawności fonologicznych uczniów. Sprawdzałam też dominację ręki i oka, jak również częstość występowania skrzyżowanej i nieustalonej lateralizacji u dzieci z niższym poziomem kompetencji fonologicznej. Wyniki badań porównałam z dostępnymi w literaturze danymi.SŁOWA KLUCZOWE: lateralizacja, kompetencja fonologiczna, dominacja półkulowa, słuch fonematyczny

STRESZCZENIE:  Celem artykułu jest przybliżenie tematyki wyrażeń metatekstowych i ukazanie, w jaki sposób dzieci w wieku 15–16 lat oraz dorośli po 50. roku życia posługują się danymi wyrażeniami. W artykule przedstawione zostały definicje oraz stanowiska badaczy, którzy podjęli wspomniany temat w swoich pracach. Główna część artykułu obejmuje omówienie badań własnych, którym poddane zostały dwie grupy zróżnicowane pod względem wieku.

SŁOWA KLUCZOWE: metatekst, wyrażenia metatekstowe, wypowiedź, partykuła, badania kwestionariuszowe

STRESZCZENIE: Celem opracowania jest przedstawienie wyników badań sprawności narracyjnej uczniów klas I–III szkoły podstawowej w wieku od 6 do 9 lat. Do badania wykorzystano Logopedyczny test przesiewowy dla dzieci w wieku szkolnym autorstwa S. Grabiasa, Z. M. Kurkowskiego i T. Woźniaka. Na podstawie pięcioobrazkowej historyjki 40 uczniów ułożyło opowiadanie. Dokonano analizy wszystkich opowiadań pod kątem sprawności leksykalno-semantycznej, struktury opowiadania oraz jego językowej realizacji. Zaobserwowano znaczny rozwój sprawności narracyjnej, co przejawia się w mniejszej liczbie popełnianych błędów językowych. Wraz z wiekiem uczniowie konstruują wypowiedzi dłuższe, rozwinięte, bogatsze w treść oraz leksykę. Do opracowania załączono aneks z wszystkimi wypowiedziami dzieci.

SŁOWA KLUCZOWE: kompetencja językowa, opowiadanie dziecięce, sprawność narracyjna, wypowiedzi uczniów

STRESZCZENIE:  Głównym przedmiotem tego szkicu jest kategoria neologizmów tworzonych przez dzieci w wieku przedszkolnym. Analizowane są w nim te neologizmy, które zostały użyte w dłuższych wypowiedziach dziecięcych, składających się na korpus, na podstawie którego prowadzono badania frekwencyjne. Z punktu widzenia logopedii najbardziej interesująca jest wymowa neologizmów absolutnych, które stanowią swoiste leksemy rozpoznawalne dopiero w kontekście. W izolowanych użyciach słów nie można rozpoznać zwłaszcza semantyki jednostek leksykalnych wypowiedzianych przez dziecko z deficytami słuchu fonematycznego. Główną tezą wyprowadzoną na podstawie zgromadzonego materiału korpusowego jest konieczność uwzględnienia przez logopedów kontekstu językowego i sytuacyjnego przed postawieniem diagnozy.

SŁOWA KLUCZOWE: język dzieci, logopedia, neologizm, językoznawstwo korpusowe

STRESZCZENIE:  Realizacja nagłosowych grup spółgłoskowych przez dzieci trzy-, cztero- oraz pięcioletnie stanowi jeden z przejawów ich rozwojowych kompetencji językowych. Podstawą oceny wymowy dzieci w wieku przedszkolnym, zarówno w odniesieniu do wymowy poszczególnych spółgłosek, jak i ich połączeń, jest uwzględnienie norm rozwojowych związanych z nabywaniem przez dziecko umiejętności komunikacyjnych. Obok tendencji dotyczących procesów przyswajania języka istotny aspekt realizacji połączeń spółgłoskowych stanowi sąsiedztwo fonetyczne elementów tworzących dany kompleks konsonantyczny. Ocena wymowy grup spółgłoskowych wymaga również uwzględnienia analizy całej struktury wyrazu lub frazy zarówno pod względem jakościowym, jak również ilościowym – biorąc pod uwagę np. możliwość wystąpienia upodobnień, a także liczbę sylab tworzących strukturę danego leksemu czy wypowiedzenia.

SŁOWA KLUCZOWE: grupy spółgłoskowe, ontogeneza mowy, uproszczenia grup spółgłoskowych

STRESZCZENIE:  Artykuł poświęcony jest zagadnieniom z zakresu profilaktyki logopedycznej. Przedstawiamy w nim wyniki badań przesiewowych prowadzonych w latach 2014–2016 w trzech żłobkach na terenie dzielnicy Praga-Północ. Celem przeprowadzonych badań była wczesna identyfikacja dzieci z opóźnionym lub zaburzonym rozwojem mowy, zaś w dalszej perspektywie – wczesna diagnoza i terapia zaburzeń rozwojowych. W przebadanej grupie 251 dzieci jedynie 20% uzyskało wynik: prawidłowy rozwój mowy. Pozostałe dzieci zostały skierowane na konsultację logopedyczną, powtórne badanie lub całościowe badania rozwoju psychomotorycznego. Uzyskane wyniki potwierdzają konieczność prowadzenia wczesnych badań przesiewowych, a także zwracają uwagę na konieczność wdrażania programów profilaktycznych, mających na celu stymulację rozwoju mowy w placówkach zrzeszających dzieci przed rozpoczęciem edukacji w przedszkolu

SŁOWA KLUCZOWE: logopedyczne badania przesiewowe, wczesna diagnoza, profilaktyka logopedyczna, rozwój mowy dziecka

STRESZCZENIE:  Dzieci urodzone przedwcześnie (przed 37 Hbd) należą do grupy ryzyka wystąpienia nieprawidłowości w rozwoju mowy. Znaczący wpływ na rozwój funkcji oralnych, a w konsekwencji także rozwój mowy, ma jakość procesu karmienia oraz dbałość o zapewnienie wcześniakom odpowiednich jakościowo warunków środowiska fizycznego i społecznego. Celem artykułu jest przedstawienie analizy działań z zakresu profilaktyki logopedycznej u noworodków i niemowląt urodzonych przedwcześnie. Tekst oparty jest na systematycznym przeglądzie literatury oraz wynikach badań własnych, obejmujących analizę jakościową i ilościową procesu karmienia. Omówione zostanie prorozwojowe znaczenie różnych form oddziaływań profilaktycznych i terapeutycznych wobec wcześniaków. W szczególności analizowane będą te formy działań, które mogą mieć związek z rozwojem mowy

SŁOWA KLUCZOWE: wcześniactwo, profilaktyka logopedyczna, karmienie doustne

STRESZCZENIE:  W artykule autorka przedstawiła wyniki diagnozy logopedycznej grupy obejmującej 40 dzieci w wieku 3–6 lat przeprowadzonej w latach 2015–2017 r. przy użyciu eksperymentalnej wersji autorskiego badania logopedycznego „W krainie krasnala Korala”. Na podstawie wyników badania logopedycznego, obejmującego: badanie mowy ekspresyjnej i sprawności narracyjnych, badanie realizacji fonemów, badanie budowy i sprawności aparatu artykulacyjnego, badanie funkcji prymarnych w obrębie aparatu artykulacyjnego, orientacyjne badanie słuchu, badanie słuchu fonematycznego oraz badanie kinestezji artykulacyjnej, autorka omówiła najczęściej występujące wśród badanych dzieci trzy-, cztero- i pięcioletnich przyczyny zaburzeń artykulacyjnych oraz określiła ich wpływ na sposób realizacji spółgłosek u badanych dzieci w wieku przedszkolnym.

SŁOWA KLUCZOWE: diagnoza logopedyczna, narzędzie diagnostyczne, dyslalia obwodowa, zaburzenia artykulacji, przyczyny zaburzeń artykulacji